İŞSİZLİK SİGORTASI
I-İşsizlik Sigortası Nedir?
4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunun 47 maddesinin ( c ) fıkrası uyarınca İşsizlik sigortası; bir işyerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, kendi istek ve kusuru dışında işini kaybedenlere, uğradıkları gelir kayıplarını kısmen de olsa karşılayarak kendilerinin ve aile fertlerinin zor duruma düşmelerini önleyen, sigortacılık tekniği ile faaliyet gösteren, Devlet tarafından kurulan zorunlu bir sigorta koludur.
II-İşsizlik Sigortası Kapsamında Olanlar;
4447 sayılı işsizlik Sigortası Kanunun 46 maddesinin 2 nci fıkrasında işsizlik sigortası kapsamında bulunan kişiler belirtilmektedir. Bu kişiler;
-5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4/1-a (ssk) bendi ile ikinci fıkrası kapsamında olanlardan bir hizmet akdine dayalı olarak çalışan sigortalılar,
-4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılardan 5510 sayılı Kanunun 52 nci maddesinin birinci fıkrası kapsamında işsizlik sigortası primi ödeyen isteğe bağlı sigortalılar ile aynı Kanunun ek 6 ncı maddesi kapsamındakiTicari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı işyerleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığınca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma gün sayısı 10 günden az olan sigortalılar,
Mülga 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesinde açıklanan sandıklara tabi sigortalılar,
İşsizlik sigortasının kapsamında bulunmaktadır. III- Sigortalılardan Kesilen İşsizlik Sigortası Primleri; İşsizlik sigortasından gereken ödemelerin karşılanmasına esas olmak üzere, 5510 Sayılı Kanunun 80 ve 82 nci maddelerinde belirtilen sigortalıların prime esas aylık brüt kazançlarından % 1 sigortalı, % 2 işveren ve %1 Devlet payından oluşmaktadır.
Örnek: 2014 yılının I. Döneminde 16 yaşından büyükler için brüt asgari ücretle (asgari ücret 1.071,00) çalışan bir sigortalıdan: - Sigortalı Hissesi: 1.071,00 x % 1: 10,71-TL -İşveren Hissesi: 1.071,00 x % 2: 21,42-TL Devlet Payı: 10,71-TL Olmak üzere toplam: 42,84-TL tutarında olacaktır IV- İşsizlik sigortasında yararlanabilme koşulları ve işsizlik sigortasının süresi İşsizlik Sigortasından faydalanabilmek için 4447 sayılı Kanunun 50 nci maddesi uyarınca bir işyerinde çalışırken işini kaybedenler hizmet akdinin feshinden önceki diğer bir ifadeyle işten çıkış tarihinden önce son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olmak kaydıyla ve son 3 yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak ve hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞKUR birimine şahsen veya internet üzerinden başvurarak iş almaya hazır olduğunu bildirmek koşulu ile işsizlik sigortası hizmetlerinden yararlanmaları mümkün bulunmaktadır. Ancak geçerli yani mücbir sebepler dışında 30 gün içerisinde başvurulmaması halinde, başvuruda gecikilen süre, toplam hak sahipliği süresinden düşürülmektedir. İşsizlik ödeneğinin süresi ise hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde; 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunun 50 ncı maddesi uyarınca; - 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün, - 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün, - 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün, süre ile işsizlik ödeneği verilir. Ancak; hizmet akdi devam etmekle birlikte; Hastalık, Ücretsiz izin, Disiplin cezası, Gözaltına alınma, Hükümlülükle sonuçlanmayan tutukluluk hali, Kısmi istihdam, Grev, Lokavt, Genel hayatı etkileyen olaylar, Ekonomik kriz, Doğal afetler, nedeniyle işyerinde faaliyetin durdurulması veya işe ara verilmesi hallerinde prim yatırılmayan bu süreler son 120 günün hesabında sayılmamaktadır. V- İşsizlik Sigortasında İşsiz Kalanlara Ödenen Miktarının Hesaplanması 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunun 50 ncı maddesinin 1. fıkrası uyarınca İşsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 40’ına tekabül eden kısımdır. Yapılacak olan hesaplamada işsizlik ödeneği miktarı, 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının % 80’i geçememektedir. Örnek-1: 2014 yılı birinci dönem için aylık işsizlik ödeneği hesabında asgari ücret alt sınır üzerinde çalışan bir kişinin son 4 aylık kazançları ortalaması 1.071,00-TL varsayıldığında, hesaplanacak olan işsizlik ödeneği bu tutarın % 40’ı, 428,40-TL olup bu tutardan Damga Vergisi kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutar işsiz olan kişiye ödenecektir. Örnek-2: 2014 yılı birinci dönem işsiz kalan kişi için son 4 aylık kazançları ortalaması 3.000,00-TL olduğunu varsaydığımızda % 40’ı; 1.200,00-TL etmektedir. Ancak ödenecek olan miktarın hak edildiği dönemde 16 yaşından işçiler için uygulanan asgari ücretin % 80’ini geçmeyeceğinden hesaplanan işsizlik ödeneği 1.071,00 X % 80= 856,00-TL olup, bu tutardan Damga Vergisi kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutar kişiye ödenecektir. VI- İşsizlik Ödeneğinin Kesilebileceği veya hak düşürücü nedenler 4447 Sayılı İşsizlik Kanunun 52 maddesi uyarınca işsizlik ödeneği almakta iken; İŞKUR tarafından teklif edilen mesleklerine uygun ve son çalıştıkları işin ücret ve çalışma koşullarına yakın ve ikamet edilen yerin belediye mücavir alanı sınırları içinde bir işi haklı bir nedene dayanmaksızın reddeden ve İşsizlik ödeneği aldığı sürede gelir getirici bir işte çalıştığı veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı aldığı tespit edilen sigortalı işsizlerin ödenekleri tekrar başlatılmamak üzere kesilir. İŞKUR tarafından önerilen meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimini haklı bir neden göstermeden reddeden veya kabul etmesine karşın devam etmeyen, haklı bir nedene dayanmaksızın Kurum tarafından yapılan çağrıları zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içinde vermeyen Sigortalı işsizlerin işsizlik ödenekleri kesilir. Ancak, bu hallerin sona ermesi durumunda, ödemelere yeniden başlanır. Şu kadar ki, bu suretle yapılacak ödemenin süresi başlangıçta belirlenmiş olan toplam hak sahipliği süresinin sona erdiği tarihi geçemez. VII- İşsizlik Ödeneği Alanların Genel Sağlık Sigortası Durumu ve yeniden çalışmaya başlaması 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu uyarınca işsizlik ödeneği alan kişiler bu ödeneği aldığı sürelerce 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun gereğince, genel sağlık sigortası kapsamında olup ayrıca bu kişilerin bakmakla yükümlü olduğu kişiler de genel sağlık sigortalısı kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedirler. İşsizlik ödeneği alan işsizler gelir getirici bir işte çalışmaya başlayanların (bir gün dahi olsa) işe girdiği tarihi takip eden günden başlayarak 15 gün içinde en yakın İŞKUR birimine bilgi vermeleri gerekmektedir. VIII- Sonuç Sonuç olarak gelişmişlik seviyesi ne kadar yüksek olursa olsun, bütün dünyada ülkelerin karşı karşıya olduğu sosyo-ekonomik sorunların en başında işsizlik gelmektedir. İşsizliğin ortaya çıkardığı olumsuzlukları önlemek ve işsizleri korumak amacıyla da çeşitli ve birbirinden farklı yaklaşım ve politikalar kaçınılmazdır. Bu politikalardan biri de yaygın olan işsizlik sigortasıdır. İşsizliği sigortası, kişinin işsiz kalması durumunda devreye girmektedir. Bu sigortanın uygulanmasıyla birlikte, çalışma hayatı ve toplumsal yaşam üzerinde birçok olumlu etki oluşur ve işsiz kalan sigortalı kendisinin ve ailesinin uğrayacağı gelir kaybının yol açacağı maddi ve manevi çöküntülerle, bu çöküntülerin neden olacağı suç oranın ve toplumdaki sosyal dengeyi bozucu sonuçların asgari düzeyde kalmasını sağlayacaktır. Ayrıca, işsizlik sigortasından işsizlere yapılacak ödemeler işsizlerin satın alma gücünü artıracak, bu da ekonomide talebin azalmasını dolayısıyla üretimin düşmesini engelleyecektir. Fahri Toprak Vargün [email protected]
-5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4/1-a (ssk) bendi ile ikinci fıkrası kapsamında olanlardan bir hizmet akdine dayalı olarak çalışan sigortalılar,
-4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılardan 5510 sayılı Kanunun 52 nci maddesinin birinci fıkrası kapsamında işsizlik sigortası primi ödeyen isteğe bağlı sigortalılar ile aynı Kanunun ek 6 ncı maddesi kapsamındakiTicari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı işyerleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığınca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma gün sayısı 10 günden az olan sigortalılar,
Mülga 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesinde açıklanan sandıklara tabi sigortalılar,
İşsizlik sigortasının kapsamında bulunmaktadır. III- Sigortalılardan Kesilen İşsizlik Sigortası Primleri; İşsizlik sigortasından gereken ödemelerin karşılanmasına esas olmak üzere, 5510 Sayılı Kanunun 80 ve 82 nci maddelerinde belirtilen sigortalıların prime esas aylık brüt kazançlarından % 1 sigortalı, % 2 işveren ve %1 Devlet payından oluşmaktadır.
Örnek: 2014 yılının I. Döneminde 16 yaşından büyükler için brüt asgari ücretle (asgari ücret 1.071,00) çalışan bir sigortalıdan: - Sigortalı Hissesi: 1.071,00 x % 1: 10,71-TL -İşveren Hissesi: 1.071,00 x % 2: 21,42-TL Devlet Payı: 10,71-TL Olmak üzere toplam: 42,84-TL tutarında olacaktır IV- İşsizlik sigortasında yararlanabilme koşulları ve işsizlik sigortasının süresi İşsizlik Sigortasından faydalanabilmek için 4447 sayılı Kanunun 50 nci maddesi uyarınca bir işyerinde çalışırken işini kaybedenler hizmet akdinin feshinden önceki diğer bir ifadeyle işten çıkış tarihinden önce son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olmak kaydıyla ve son 3 yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak ve hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞKUR birimine şahsen veya internet üzerinden başvurarak iş almaya hazır olduğunu bildirmek koşulu ile işsizlik sigortası hizmetlerinden yararlanmaları mümkün bulunmaktadır. Ancak geçerli yani mücbir sebepler dışında 30 gün içerisinde başvurulmaması halinde, başvuruda gecikilen süre, toplam hak sahipliği süresinden düşürülmektedir. İşsizlik ödeneğinin süresi ise hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde; 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunun 50 ncı maddesi uyarınca; - 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün, - 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün, - 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün, süre ile işsizlik ödeneği verilir. Ancak; hizmet akdi devam etmekle birlikte; Hastalık, Ücretsiz izin, Disiplin cezası, Gözaltına alınma, Hükümlülükle sonuçlanmayan tutukluluk hali, Kısmi istihdam, Grev, Lokavt, Genel hayatı etkileyen olaylar, Ekonomik kriz, Doğal afetler, nedeniyle işyerinde faaliyetin durdurulması veya işe ara verilmesi hallerinde prim yatırılmayan bu süreler son 120 günün hesabında sayılmamaktadır. V- İşsizlik Sigortasında İşsiz Kalanlara Ödenen Miktarının Hesaplanması 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunun 50 ncı maddesinin 1. fıkrası uyarınca İşsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 40’ına tekabül eden kısımdır. Yapılacak olan hesaplamada işsizlik ödeneği miktarı, 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının % 80’i geçememektedir. Örnek-1: 2014 yılı birinci dönem için aylık işsizlik ödeneği hesabında asgari ücret alt sınır üzerinde çalışan bir kişinin son 4 aylık kazançları ortalaması 1.071,00-TL varsayıldığında, hesaplanacak olan işsizlik ödeneği bu tutarın % 40’ı, 428,40-TL olup bu tutardan Damga Vergisi kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutar işsiz olan kişiye ödenecektir. Örnek-2: 2014 yılı birinci dönem işsiz kalan kişi için son 4 aylık kazançları ortalaması 3.000,00-TL olduğunu varsaydığımızda % 40’ı; 1.200,00-TL etmektedir. Ancak ödenecek olan miktarın hak edildiği dönemde 16 yaşından işçiler için uygulanan asgari ücretin % 80’ini geçmeyeceğinden hesaplanan işsizlik ödeneği 1.071,00 X % 80= 856,00-TL olup, bu tutardan Damga Vergisi kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutar kişiye ödenecektir. VI- İşsizlik Ödeneğinin Kesilebileceği veya hak düşürücü nedenler 4447 Sayılı İşsizlik Kanunun 52 maddesi uyarınca işsizlik ödeneği almakta iken; İŞKUR tarafından teklif edilen mesleklerine uygun ve son çalıştıkları işin ücret ve çalışma koşullarına yakın ve ikamet edilen yerin belediye mücavir alanı sınırları içinde bir işi haklı bir nedene dayanmaksızın reddeden ve İşsizlik ödeneği aldığı sürede gelir getirici bir işte çalıştığı veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı aldığı tespit edilen sigortalı işsizlerin ödenekleri tekrar başlatılmamak üzere kesilir. İŞKUR tarafından önerilen meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimini haklı bir neden göstermeden reddeden veya kabul etmesine karşın devam etmeyen, haklı bir nedene dayanmaksızın Kurum tarafından yapılan çağrıları zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içinde vermeyen Sigortalı işsizlerin işsizlik ödenekleri kesilir. Ancak, bu hallerin sona ermesi durumunda, ödemelere yeniden başlanır. Şu kadar ki, bu suretle yapılacak ödemenin süresi başlangıçta belirlenmiş olan toplam hak sahipliği süresinin sona erdiği tarihi geçemez. VII- İşsizlik Ödeneği Alanların Genel Sağlık Sigortası Durumu ve yeniden çalışmaya başlaması 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu uyarınca işsizlik ödeneği alan kişiler bu ödeneği aldığı sürelerce 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun gereğince, genel sağlık sigortası kapsamında olup ayrıca bu kişilerin bakmakla yükümlü olduğu kişiler de genel sağlık sigortalısı kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedirler. İşsizlik ödeneği alan işsizler gelir getirici bir işte çalışmaya başlayanların (bir gün dahi olsa) işe girdiği tarihi takip eden günden başlayarak 15 gün içinde en yakın İŞKUR birimine bilgi vermeleri gerekmektedir. VIII- Sonuç Sonuç olarak gelişmişlik seviyesi ne kadar yüksek olursa olsun, bütün dünyada ülkelerin karşı karşıya olduğu sosyo-ekonomik sorunların en başında işsizlik gelmektedir. İşsizliğin ortaya çıkardığı olumsuzlukları önlemek ve işsizleri korumak amacıyla da çeşitli ve birbirinden farklı yaklaşım ve politikalar kaçınılmazdır. Bu politikalardan biri de yaygın olan işsizlik sigortasıdır. İşsizliği sigortası, kişinin işsiz kalması durumunda devreye girmektedir. Bu sigortanın uygulanmasıyla birlikte, çalışma hayatı ve toplumsal yaşam üzerinde birçok olumlu etki oluşur ve işsiz kalan sigortalı kendisinin ve ailesinin uğrayacağı gelir kaybının yol açacağı maddi ve manevi çöküntülerle, bu çöküntülerin neden olacağı suç oranın ve toplumdaki sosyal dengeyi bozucu sonuçların asgari düzeyde kalmasını sağlayacaktır. Ayrıca, işsizlik sigortasından işsizlere yapılacak ödemeler işsizlerin satın alma gücünü artıracak, bu da ekonomide talebin azalmasını dolayısıyla üretimin düşmesini engelleyecektir. Fahri Toprak Vargün [email protected]